BİTKİLERDEKİ TEMEL KISIMLAR

 BİTKİ KISIMLARI

Kök

Kökler bitkilerde çeşitli görevler yapar. Bitkinin toprağa bağlanması, su ve mineral maddelerin alınması, besin maddelerinin depolanması, hormonların ve bazı kimyasal bileşiklerin sentezlenmesi, gövdenin desteklenmesi ve oksijen alınması bunlardan bazılarıdır. Gelişme gösteren tohumdan meydana gelen ilk kök aşağı doğru büyür ve ana kök (primer kök) olarak adlandırılır. Ana kökün dallanmasıyla da topraktan faydalanma yüzeyini artıran yan kökler (sekonder kökler) oluşur.

Kökler yapı ve görevlerine göre saçak ve kazıkkök olmak üzere başlıca iki gruba ayrılır.

Saçak kök tipinde ana kök baskın değildir ve yan köklerle aynı kalıntıdadır. Tek çenekli bitkilerde saçak kök yaygındır.

Kazık kök tipinde birçok küçük yan kökler üreten baskın bir ana kök bulunur. Açık tohumlu bitkilerle çift çenekli bitkilerde ise kazık kök yaygındır.

Kök ucu birbirinden kesin sınırlarla ayrılmayan bazı bölümler içerir.

Kaliptra, kökün uç kısmını örterek korur. Kaliptradan sonra hücre bölünme bölgesi, uzama bölgesi ve olgunlaşma (farklılaşma) bölgeleri yer alır.

Genç köklerde örtü doku görevini en dışta bulunan epidermis üstlenmiştir. Epidermis hücrelerinin dışarıya doğru oluşturduğu çıkıntılar emici tüy (kök tüyü) olarak adlandırılır. Bu yapılar su ve minerallerin topraktan alınmasında görev yapar. Epidermisten sonra gelen korteks tabakasında su ve besin depo eden parankima hücreleri yer alır. Korteksin en iç tabakası olan endodermis, korteks ve merkezi silindir arasındaki sınırı oluşturur. Kökün merkezinde iletim dokusunu (ksilem ve floem) kapsayan merkezi silindir yer alır.

Gövde

Gövde; tomurcukları, yaprakları, çiçekleri ve meyveleri taşıma; bitkide boy, yüzey alanı ve kütle artışına olanak sağlama; yapraklarla kökler arasında su, mineral ve organik bileşiklerin taşınmasını sağlama şeklinde görevler yapar. Ayrıca bazı göndeler besin depo eder veya fotosentetik organ gibi çalışırlar.

Gelişmiş bitkilerde gövdeler otsu ve odunsu olmak üzere ikiye ayrılır.Otsu gövdelere (çayırlar ve sazlar) daha çok tek yıllık bitkilerde, odunsu gövdelere ise (ağaçlar ve çalılar) çok yıllık bitkilerde rastlanır.

Tek çenekli bitkiler genellikle otsu bitkilerdir. Bu bitkilerde gövdenin en dışı epidermis ile örtülüdür. Epidermisin altında sklerenkima lifleri ve bunların aralarında da kloroplastlı parankima hücreleri yer alır. İletim demetleri panakima hücreleri arasında düzensiz şekilde dağılmıştır. İletim demetlerinin merkeze bakan bölümünde ksilem, çevreye bakan bölümünde floem bulunur. Tek çenekli bitkilerdekambiyum yoktur.

Çift çenekli bitkiler otsu ve odunsu yapıdadır. Örtü doku yine epidermistir. Epidermis ile merkezi silindir arasındaki korteks tabakasında parankimayla beraber sklerenkima ve kollenkima hücreleri bulunur. Merkezi silindirdeki iletim demetleri çoğunlukla bir sıra halinde, halka şeklinde sıralanmıştır. Floem ile ksilem arasında kambiyum bulunur. İletim demetlerinin oluşturduğu halkanın ortasında kalan kısım “öz” adını alır.

Yaprak

Yapraklar başlıca fotosentez organlarıdır. Bu organ ayrıca gaz alışverişinin ve terlemenin yapıldığı yerdir. Yapraklar bunlara ilave olarak değişik bitkilerde böcekleri çekme, besin ve su depo etme, bitkiyi hayvanlardan koruma ve böcek yakalama gibi birçok görevi gerçekleştirebilir. Yapraklar şekil olarak büyük değişiklik göstermelerine rağmen genellikle yaprak ayası, yaprak sapı ve yaprak tabanı adı verilen kısımlardan oluşurlar.

Damarlar, bitkilerin iletim dokuları olan ksilem ve floemi içerirler. Bitkilerin yapraklarındaki damarlanma şekillerinde farklılıklar bulunur. Tek çenekli bitkilerde paralel damarlanma, çift çenekli bitkilerde ağsı damarlanma görülür.

Yapraklar, ayalarının şekillerine göre basit ve bileşik yaprak olarak ikiye ayrılır.

Eğer bir yaprak, parçalanmamış tek bir ayadan oluşuyorsa buna basit yaprak denir.

Yaprak ayası iki veya daha fazla yaprakçık içeriyorsa bileşik yaprak olarak adlandırılır.

Yaprak Anatomisi

Yaprağın alt ve üst yüzeyi tek sıralı epidermis hücreleriyle örtülüdür. Epidermis hücreleri kloroplast taşımaz. Bu hücrelerin dış yüzeylerine doğru salgıladığı kütikula tabakası su kaybının azaltılmasına yardımcı olur. Yaprağın gaz alışverişi ve bitkinin terleme olayında görev alan stomalar da epidermisde bulunur.

Alt ve üst epidermis arasında bulunan tabaka mezofil adını alır. Fotosentez için özelleştirilmiş olan bu bölgede genellikle farklı hücre şekillerine sahip iki tip parankima hücresi yer almaktadır. Bunlardan biri palizat parankiması diğeri desünger parankimasıdır. Mezofil tabakasının içinden iletim demetleri (damarlar) geçer. Ksilem çoğunlukla damarların üst kısmında, floem ise alt kısmında bulunur.

Yaprağın Enine Kesiti, yaprak